आपण आपल्या घरात पाळीव प्राणी पाळतो, परंतु जाणूनबुजून किंवा नकळत अनेकदा त्यांच्याशी अशाप्रकारे वागणूक दिली जाते, जी गुन्ह्याच्या श्रेणीत येते. यासाठी आम्हाला शिक्षा होऊ शकते. त्याचप्रमाणे आपल्या आजूबाजूला फिरणाऱ्या प्राण्यांशी आपले वागणेही खूप महत्त्वाचे असते. अशा अनेक गोष्टी आहेत, ज्या कदाचित आपल्याला माहित नसतील, परंतु भारतीय कायद्यांच्या दृष्टिकोनातून त्या देखील गुन्ह्याच्या श्रेणीत येतात. भारतीय राज्यघटनेप्रमाणेच असे १५ कायदे बनवले गेले आहेत, जे आपल्याला माहित असले पाहिजेत.
1. कलम 51(A)
भारतीय राज्यघटनेच्या कलम ५१(ए) नुसार, प्रत्येक जीवाबद्दल सहानुभूती बाळगणे हे भारतातील प्रत्येक नागरिकाचे मूलभूत कर्तव्य आहे.
2. क्रूरता कायदा
कोणताही प्राणी (कोंबडीसह) फक्त कत्तलखान्यातच कापला जाईल. आजारी व गरोदर जनावरांना मारले जाणार नाही. प्राण्यांवरील क्रूरता प्रतिबंधक कायदा आणि अन्न सुरक्षा नियमनात याबाबत स्पष्ट नियम आहेत.
3. प्राण्यांना मारणे
भारतीय दंड संहितेच्या कलम 428 आणि 429 नुसार, एखादा प्राणी भटका असला तरीही त्याला मारणे किंवा त्याला अपंग करणे हा दंडनीय गुन्हा आहे.
4. भटके प्राणी
प्राण्यांवर क्रूरता प्रतिबंधक कायदा (PCA) 1960 नुसार, एखाद्या प्राण्याला भटका म्हणून सोडल्यास तीन महिन्यांपर्यंत कारावासाची शिक्षा होऊ शकते.
5. माकडांना सुरक्षा
वन्यजीव कायद्यांतर्गत माकडांना कायदेशीर संरक्षण देण्यात आले आहे. माकडांचे प्रदर्शन किंवा बंदिवासात ठेवणे हे बेकायदेशीर असल्याचे कायदा सांगतो.
6. कुत्र्यांसाठी कायदे
या नियमानुसार कुत्र्यांची दोन प्रकारात विभागणी करण्यात आली आहे. पाळीव प्राणी आणि भटका. कोणतीही व्यक्ती किंवा स्थानिक प्रशासन प्राणी कल्याण संस्थेच्या मदतीने भटक्या कुत्र्यांचे जन्म नियंत्रण ऑपरेशन करू शकते. त्यांना मारणे बेकायदेशीर आहे.
7. अन्न आणि पाणी न दिल्याचा गुन्हा
पुरेसे अन्न, पाणी, निवारा नाकारणे आणि प्राण्याला दीर्घकाळ कैद करणे हा दंडनीय गुन्हा आहे. दंड किंवा तीन महिने कारावास किंवा दोन्ही शिक्षा होऊ शकतात.
8. लढणारे प्राणी
प्राण्यांना लढण्यासाठी प्रवृत्त करणे, संघटन करणे किंवा अशा लढ्यात भाग घेणे हा दखलपात्र गुन्हा आहे.
9. प्राण्यांची चाचणी
औषधे आणि सौंदर्य प्रसाधने नियम 1945 नुसार, प्राण्यांवरील सौंदर्यप्रसाधनांची चाचणी आणि प्राण्यांवर चाचणी केलेल्या सौंदर्यप्रसाधनांची आयात करण्यास मनाई आहे.
10. बलिदानावर बंदी
कत्तलखाना नियम 2001 नुसार, देशाच्या कोणत्याही भागात प्राण्यांचा बळी देणे बेकायदेशीर आहे.
11. प्राणीसंग्रहालय नियम
प्राणीसंग्रहालय आणि त्याच्या परिसरात प्राण्यांची छेड काढणे, त्यांना खायला देणे किंवा त्रास देणे हा दंडनीय गुन्हा आहे. पीसीए अंतर्गत, असे करणाऱ्या व्यक्तीला तीन वर्षांपर्यंत कारावास, 25,000 रुपये दंड किंवा दोन्ही शिक्षा होऊ शकतात.
12. प्राणी वाहून नेणे
– जनावरांना एका ठिकाणाहून दुस-या ठिकाणी घेऊन जाणे, त्यांना कोणत्याही वाहनात त्रास देणे किंवा त्रास देणे हा मोटार वाहन कायदा आणि पीसीए कायद्यानुसार दंडनीय गुन्हा आहे.
13. तमाशा नाही
PCA कायद्याच्या कलम 22(2) नुसार, मनोरंजनाच्या उद्देशाने अस्वल, माकडे, वाघ, बिबट्या, सिंह आणि बैल यांना प्रशिक्षण देणे आणि त्यांचा वापर करणे बेकायदेशीर आहे.
14. घरट्याचे संरक्षण करणे
– पक्ष्यांची किंवा सरपटणाऱ्या प्राण्यांची अंडी नष्ट करणे किंवा त्यांच्याशी छेडछाड करणे किंवा त्यांनी घरटे बांधलेले झाड तोडणे किंवा तोडण्याचा प्रयत्न करणे याला शिकार म्हणतात. दोषींना एकतर वर्णनाच्या कारावासाची शिक्षा होऊ शकते जी सात वर्षांपर्यंत वाढू शकते किंवा 25,000 रुपये दंड किंवा दोन्ही शिक्षा होऊ शकते.
15- वन्य प्राण्यांना पकडणे
कोणत्याही वन्य प्राण्याला पकडणे, पकडणे, विष देणे किंवा प्रलोभन देणे हा दंडनीय गुन्हा आहे. दोषींना एकतर वर्णनाच्या कारावासाची शिक्षा होऊ शकते जी सात वर्षांपर्यंत वाढू शकते किंवा 25,000 रुपये दंड किंवा दोन्ही शिक्षा होऊ शकते.
